Ортақ мүддеге астындағы жалғыз атын беріп, өзі жаяу қалатын адам көргендеріңіз бар ма?! Ұлттық спортты дамытамын деп, қолындағы барын осы жолға жұмсап келе жатқан азаматты көрдік. Иә, иә, дәл солай. Жаңақорған ауданына қарасты Әбдіғаппар елді мекенінде тұратын Сламхан Боранбаевтың есімі санасында ұлттық спорт деген ұғым бар әр қазаққа жіті таныс. Қазақ спортына, оның ішіндегі көкпар, аударыспақ, теңге ілу тәрізді спорт түрлерінен Қызылорда облысының даңқын асырып, талай шәкіртті шыңға шығарған азамат.

Ауылдың орналасқан жерін біліп ап, маңдай тіреп, тура Сламхан ағайдікіне тарттық. Кең сарайдай үйдің алдына өзі шығып, қол бұлғап күтіп алды. Тұрпаты бөлек, тұлғасы ерек жан екен. Ә дегеннен ұлт мүддесі, қазақтың қанында бар қасиеттер жайына тоқталды. «Әр қазақ менің жалғызым» дейтін азамат тура осындай болсашы…

– Көкпарға арнайылап берілген ат жоқ. Сонан соң қарапайым халықтан осы жарайды-ау деген атын сұрап аламыз. Түрлі жағдай болуы мүмкін, жарақат алуы мүмкін немесе ат өлуі мүмкін. Сондағы бар жауапкершілікті өз мойныңа алып, атын жалға аласың. Талай атты өлтіріп алып, құнын өтедік. Өзімнің жеке шаруашылығым болатын. Шаруашылықтардың шөбін ақыға орып жүрген комбайным болды. Бірде алқапта шөп орып жүрген комбайнды сатып жібердім. Механизатор жігіттің сонда қалай қарағаны әлі күнге көз алдымда. Ол тауып отырған нанынан айырылды ғой. Арқасынан қағып, «кейін тағы бір комбайн алармыз» дедім жұбатқан болып. Бірақ ол алмайтынымды сол кезде ұққан еді, – дейді спорт жанашыры.

«Осы уақытқа дейін 17 ат өлді. Оның 12-сі – өзгелердікі, 5-еуі – өзімдікі. Былтырдан бері 8 ат кетті. Кетті деп қарап отыруға болмайды» деген Сламхан ағайдың жанарынан ұшқын көрдім. Ол шығынды есепке ілмейді, әрбір шығынды шәкірттің бағындырған шыңы жабады. Қазақ баласының мінберде тұрғаны, топты жарып, әлем төрінде әнұранды шырқатқаны – ол үшін ең үлкен бақыт.

Көкпардың жолындағы құрбан болған дүниелердің бұл бірі ғана. Санасақ, саусақ жетпейді. Таяуда Алматыдағы ұлының пәтерін де сатып жіберіп, ақысын осы спорт жолына жұмсапты. Әрине, біз аталған спорттың тек материалдық бағытын ғана айтып отырмыз. Оның рухани бағыты – тым басқа.

– Ұлттық спорттың ұзын саны 12 түрі бар. Мәселен, бәйгенің өзінің үш түрі болса, одан бөлек, көкпар, аударыспақ, теңге ілу, жамбы ату, дәстүрлі садақ ату тәрізді. Бір ғана құсбегіліктің өзінің үш түрі бар. Чемпионатқа қатысу мен бала дайындау – екі бөлек нәрсе. Баланы дайындаудың өзі – үлкен ерлік. Оның мінезі, ұстанымы бәрі әсер етеді. Жақында шәкіртіміз Әбден Диас жастар арасында аударыспақтан Қазақстан чемпионатында үшінші орын алып, мәртебемізді көтеріп тастады, – деді қуанышымен бөліскен азамат.

Тілшілер келді дегенде шәкірттерін де айналасына жия қойған Сламхан ағай сұрақтарың болса, қойыңдар деп кіл мықтыны шақырып алыпты. Олар әр үйдің баласы емес, бір үйдің баласындай. Тату-тәтті. Бапкерін ағай демейді, көке дейді. Онысына қызыға қарадық.

– Қазақта «Түйе байлық үшін, жылқы сәндік үшін» деген сөз бар. Сондықтан атқа мінген қазақтың баласы қандай жарасымды?! Бойындағы асқақ рухы сонадайдан менмұндалап тұрады. Біз балаға бірінші атқа мініп чемпион болуды емес, адам болуды үйретеміз. Тәрбиесіне, мінезіне қараймыз. Әр баламен әр түрлі сөйлесеміз. Келген жиырма бала жиырма үйдің еркесі. Бірінші ортаға жинап аламыз, бір-бірімен байланыстырамыз. Осы күні ең бірінші шәкірттерім қоғамның әр саласында еңбектеніп жүр. Олардың арасында кәсіпкер де, депутат та, мектепте мұғалім де, директордың орынбасары да бар. Соған қарамастан, олар әлі күнге ат үстінде. Өткенді еске алып, кездесіп отырамыз. Біз балаларды кез келген жағдайға дайындап аламыз, – деді бапкер.

Көкпардың аты бөлек болады екен. Шоқпардай кекілі бар қамыс құлақ деп кез-келгенін міне сап шауып кетпейсің. Содан соң жылқыны 3 позиция бойынша таңдайды. Кәдімгі футбол, волейбол секілді. Бірінші қорғануға, сосын шабулшыға 4 ат, кейін жекпе-жек аты дайындалады. Олардың әрбірі жүректі, мықты болуы керек.

– Міне, менің жанымдағы жігіт – Асылбек Әуезов. Ол – менің алғашқы оқушым. Жаттықтырушы, жарыстарда төрешілік қызмет атқарады. Оқушылармен дамып келе жатырмыз. Ал Нұрлыбек Асқаров – жастар арасында Азия чемпионы, екі рет «Көшпенділер» ойынына қатысты. Екеуінде де жүлделі ІІ орынды еншіледі. «Әлем» кубогы, «Азия» кубогы тәрізді олжаны қанжығаға байлағандар көп.

Расымен, Сламхан ағаның топжарғандары жетерлік. Нұрлыбек этно спорттан бірінші мәрте өткізілген Түркия қаласындағы байрақты бәсекеде теңге ілуден І орынның биігіне шықты. Тағы бір шәкірті Ақайдар Дәулет – ұлттық құрама сапында шабуылшы. Қазір Дәулет те шәкірт тәрбиелеп жүр.

– Біз бағыт-бағдар береміз, ақшасын тауып береміз. Қалғаны – осы жігіттердің мойнындағы жүк. Қазір 8 тренер бар. Қосымша, атбегі мен ветеринар мамандарын алдық. Маман көп рөл атқарады. Әйтпесе, ұлттық спорт өте қиын. Атты бағу керек, әбден семіртіп алып, қайта аздыру керек. Қолға үйрету керек. Көкпарға жалпы 12 ат керек. Соның бәрі үйретілген болады. Ал біздің бастаманың тарихына келсек, 2005 жылы Жаңабай деген ағам алғашқы балаларды жинап көмектесті. Бірінші команданы жасақтап шығардық, бірінші шыққанда ұтып алдық. Алдымен көкпардан бастап, кейін теңге ілу мен аударыспақ, жамбы ату қосылды, – дейді спорт жанашыры.

Сламхан ағайдан тәлім алуға ынталы жастар маңайдағы ауылдардан келеді. Олардың әрбірінің арманы – асқақ, мақсаты – биік. Талпынғанның тау асатынын, алыптармен таласатынын алғаш көргенде-ақ танитын бапкердің әрбір шәкірті – өз алдына бір-бір жаттықтырушы. Болмысы бөлек баланы танып, қабілетіне қарай жолға салатын ұстаз әр сайыста әр түрлі қиындық болатынын, оған төтеп беру керегін еске салды.

– Алматы қаласында «Ұлы дала жорығы» атты жарыс болатын болды. Бұрынғы астаналар мен бүгінгі астананың басын қосқан дүбірлі дода болды. Ойын болатыннан бір күн бұрын жолға шықтық. Бірақ, біз жеткен бойда атты байлап үлгермей жатып, Қызылорда мен Астана ойнайтынын хабарлады. Ат жүргенде 6 сағат жүріп, 6 сағат тоқтау керек. Заңы солай. Біз сағат 10-дарда түсіп, 11-де ойнап кеттік. Олар денесін де жинап үлгерген жоқ. Осындай жағдайлар да кездеседі. Жаңақорға ауданынан ұлттық құрамаға жылына 20-25, кейде 10-15 бала қосамыз. Соңғы 4 жылдың ішінде бала қоса алмаған жағдай болған емес. Ұлттық спортты дамыту үшін біріншіден жер керек. Өзінің талаптары бар соған сай болу керек. Су, газ бәрі қамтылу керек. Ұлттық спорттың ішінен біз 12 спорт түрін қамтамасыз ете  аламыз. «Тоғызқұмалақ», «Бәйге» секілді. Бірақ, оның бәріне жағдай жасалу керек, – дейді ұлттық спорт жанашыры.

Сламхан ұстаздың шәкірттері жамбы атудан 5 алтын, 2 күміс, 2 қола алды. Индонезиядан Әлем чемпионатынан қола жүлдені иеленді. Әлем кубогында І орынды қанжығаға байлады. Тұтас бір облыстың халқын алақандай ауылда отырып, қорғап жүр. Облыс дейміз-ау, оның арғы жағында байтақ республиканың аманаты тұр.

Дәулет Ақайдар:
– Мен 10-сыныпта атқа мініп үйрендім. Содан бері ұлттық спорттың бел ортасындамын. Чемпионаттардан жүлделер алып жүрмін. Бүгінде спорт шеберімін. Ұлттық спорт өзіме ұнайды. Қызығушылық танытып, бірге дайындалсақ, үйретіңізші деп айтатын жастар жетерлік. Жасөспірімдер арасында чемпионатта 3 рет екінші орынды иелендім.

Нұрлыбек Асқаров:
– Бұл спортқа 2016 жылы келдім. Қазіргі таңда 10 жыл болды. Ұстазымыздың арқасында біршама жетістікке жеттім. Азия чемпионы атандым. Мен үшін көкпар – ең мықты спорт түрі. Көкпар арқылы қазақ екеніңді сезінесің. Әсері басқа болады. Өзіңді еркін сезінесің. «Қазақтың әр баласы аттың үстінде жүрсе» деймін.

Ғалымжан Өміртай:
– Мен 2017 жылдан бері спортпен айналысып келемін. Қазір 18-ге толдым. Алғаш рет ат үстінде садақ атудан Тараз қаласында бақ сынадым. Ал 2018-де Петропавлға барып, үшінші орын алдым. 2019 жылы Тараз қаласында бірінші орын алдым. 2020 жылы Жаңақорғанда өтті. 2019 жылы бірінші рет Әлем чемпионатына қатысып, екінші орынды еншілегенім бар. Садақ атуға қызығушылығым бала күнімнен туындады. Міне, содан бері осы спорт түрін жаныма жақын көремін. Қазақстанда осы спорт түрінен спорт шебері атағын бірінші болып қорғап шықтым.

Сламхан ағайдың шәкірттері алған шың мен асу – бір атанға жүк болардай. Елдің аманатын арқалап, әлемдік додаларда шашасына шаң жұқпас жүйріктердің сапында келеді. Қоржынға салған олжалары да жетерлік. Тіпті, облыстың әр ауылында қазақ жастарын ұлттық спортқа баулып, рухы мықты, сағы сынбайтын жастарға бағыт беріп, жолға салуда оның әрбір шәкірті мықты бапкер болатын тәрізді. Сонда ұлттық спортқа бейімі бар, бірақ тұншығып жүрген таланттар да топ жаратыны анық.

– Айтар ем деген ойларыңыз қалып қойған жоқ па? – дедім кетіп бара жатып. Ал ол болса терең ойға шомды.

– Өзің үшін емес, елің үшін еңбек ет. Спорт, оның ішінде ұлттық спорт жаныңды салып жүріп, барыңды беріп жүріп әрекет ететін сала. Ал ұлттық спортта жүрген жанның рухы қашан да биік, – деді ол.

Қазақтың қанында бар спорттың қашан да төрде тұратынына тағы бір мәрте көзім жетті.

Дәулет ҚЫРДАН