Бір кездері атақты спортшы Жақсылық Үшкемпіров «Қазақстанда 5 мың ауыл бар. Қазақтың бес мың жігіті бас көтеріп, бір-бірден сол ауылды алып, гүлдендірсек, елімізді дамытуға әбден болады» деп Президенттің алдында ұсыныс тастаған еді… Әрине, бұл бастама айтылмай тұрып та елге болсын деген талап-тілегімен, ықылас-ниетімен еңбек етіп жүргендер жетерлік. Басына іс түссе, алдымен әкімнің емес, шаруашылық төрағасының алдына баратын халқы бар Дүр Оңғар ауылын мысалға алсақ болады. Қалтасын толтырып, шетел асып кеткен талайлар бар, бірақ олардың бітірген ісі де, ел алдында абыройы да жоқ. Ал қолына түскенді халқымен бөліскен дүроңғарлық «Жаңажол» серіктестігін үлгі алғандар көш басында жүретіні анық.

«Шаруашылықтың егесі емес, қызметкерімін»

Даңғыл жолдың бойында жүйткіп келеміз. Аптап ыстық шекені тессе де, бұл – елдің ықыласы деп, шақырымдарды шалғай көрмей, діттеген межеге беттеп келеміз. Сонадайдан Дүр Оңғардың төбесі көрінді. Бұған дейін талай келсек те, әр келгенде бір өзгеріс көзге ұрып тұрады. Әрине, даму тұрғысынан. Дәліз жолдан ауылға қарай бұрылғанда жолдың жиегіне егілген ағашты көрдік. Жақын қалғанда мұның алма бақ екені аңғарылады. «Атаңнан мал қалғанша, тал қалсын» деген игі сөзді іске айналдырып, әрекетімен берекет тапқан ауыл екені көңілге қуаныш ұялатты.

– Биыл біз 3100 гектар жерге күріш ектік. Қазақта «сағадағы су ішеді, аяқтағы у ішеді» деген сөз бар. Судың жетіспеушілігінен облыс пен екі ортаны тоздырып, амалдап, жеткізіп, су бастырып алғанбыз. Қазір аптығымызды басып отырғанымыз осы. Жоңышқа, суданка, жүгері, бақша өнімдерін де егу – дағдымызда. Тұрғындар қажетін сырттан тасымай, өз ішімізден тапқаны жақсы. «Елде болса, ерінге тиеді» деген бар ғой, – деді серіктестік төрағасы Орынбасар Төлепов.

«Аға, сіз осы шаруашылықтың қызметкерісіз бе, әлде егесісіз бе?» деп сауал тастадық. Ал ол тосылмады. «Мен мұндағы кез келген қызметкер тәрізді адаммын. Шаруашылық – елдікі, мен – басшымын» деп кесіп айтты. Елдің шаруашылығын басқара жүріп, халыққа тамшы тамызып, өзі «түйені – түгімен, биені жүгімен» жұтатын талайды көріп жүрміз. Қандай істің де аяқалысы басшыдан ғой.

Дүр Оңғарда халыққа жасалған жағдай жеткілікті. Осыдан он-жиырма жылдай бұрын «бірде-бір адамы сыртта жұмыс істемейді» деп айтатын. Оған да көз жеткіздік, өз құлағымызбен сол елдің басшысынан естідік.

– Бұл дәстүр әлі де бар. Әр шаңырақтан кемі бір адам шаруашылықта жұмыс істеуі керек деген жазылмаған заңдылығымыз бар. Халық қазір қолдап шөп ормайды. Шөп пресін де, жоңышқа пресін де төмен бағамен, жеңілдікпен алып отыр. Шаруашылық дүкенінде қаладан әкелінген затқа 10 пайыз баға қосылады да, қызметкер 30 мың теңгеге дейін айлығына жаздырып ала алады. Бақша өнімдерінен тосап бастырып, оны осы дүкенге қоямыз. Алдағы уақытта 1000 тонна өнім сыятын үлкен қойма салмақпыз. Өзіміздің бақтағы алманы да сонда қойып, сақтаймыз. Ауылда шаруашылықтың тойханасы да бар. Адам басына 400 теңгеден төлеп, іс-шарасын жасай береді, – деді жақсылық жасаудан жаны рақат табатын басшы.

Шаруашылықта 5 бригада бар. Олардың әрқайсысының рекордтық көрсеткішке жетіп, табысқа кенелуіне мүмкіндігі жоғары. Таяуда ғана шаруашылық есептің жаңа үлгісін қолға алған. Бұрын гектарына 72 центнерден өнім алған бригада 21 млн теңге қосымша ақы алатын. Кейінгі есептеу бойынша гектарына 65 центнерден өнім алған бригада 41 млн теңге қосымша ақы алыпты.

– Егіс науқанының алғашқы күндерінен бастап әрбір шығынды есептейміз. Соңында оның бәрі есептеледі. Қосымша қомақты табыс табуға ынталылар үнемдейді. Барынша үнемдеп, жыл соңында қыруар қаражатқа ие болып жатады. Әдепкіде халық түсінбеген. Қазір мұның тиімділігіне көз жеткізді. Елді осылай дамыта аламыз, – дейді төраға.

Елді мекенде наубайхана жұмыс істеп тұр. Имандылық ордасы – мешітке де қолдау көрсетіп, жағдайын жасап келеді. Айтпақшы, ауылдың қақ ортасында қаладағы саябақтан кем емес, субұрқағы мен «Бәйтерегі» менмұндалап тұрған нысанды көргенде көңіліңді қуаныш кернейді. Әуелетіп ән салып, субұрқағы аспанға шапшып тұрып билегенде ерекше күйге бөленеді екен. Кешкілік тұрғындар осы жерде жиналып, серуендейді.

– Жаңажол саябағы – ауылдың жүрегі. Халықтың демалатын, серуендейтін орны. Жастар келіп, әңгіме-дүкен құрады. Үйленіп жатқандар да осында келіп, қуанышын еселеп жатады. Түрлі әуен қосылып тұрады. Субұрқағы сән беріп тұр. Кешкі сағат 20.00-ден 00.00-ге дейін қонақтар да келіп, суретке түседі. Балалар да ойын алаңына топтасады, – дейді жауапты қызметкер Тұрар Жұмаділдаев.

Ал тағзым алаңында бірнеше белгі бар. Оның барлығын да шаруашылық өз күшімен жасаған.

– Жақында осы ауылдан шыққан Ауған соғысының ардагері Нұрлан Айсауытовқа ескерткіш қойдық. Азаматымызға құрмет көрсетіп, кейінгіге үлгі болуымыз керек. Әрбір еңбек еленгенде ғана біз бір-бірімізді сыйлай аламыз. Сол ескерткіштің ашылуына еліміздің түкпір-түкпірінен 40 ардагер келіп қатысты. Біз мақтаныштарымыздың қадіріне жетуіміз керек, – деді Орынбасар Өтепұлы.

Шаруашылық ауылдың «көгілдір отынға» қосылуына да атсалысып, жоба-сметалық құжаттарын әзірлеп берген. Одан бөлек, мектептің жұмыстарына да қолдау көрсетіп келеді. Ел ішінде қажетті жаяу жүргіншілер жолы тәрізді нысандарға да жоба-сметалық құжаттарын әзірлеп, қаржылай қолдау көрсетуде. Бюджеттің бүйірінен көп түртпей, өз күштерімен әрекет етіп отырған ауыл.

Ілгеріде аймақта жем тапшылығы болған. Сол уақытта шаруашылық мал азықтық дақылды қаладан келісін 100-110 теңгеден сатып алып, одан төмен бағада халыққа таратып бергенін көз көрді. Ауданда қызметте жүрген мен төрағаға «Мені де осы ауылдың бір адамы көре салыңызшы» дегеніміз бар. Осындай қамқорлық танытатын басшысы бар ауыл бақытты емей, немене?! Бұл сөзімізді шаруашылық дүкенінің сатушысы Алтынай Жүнісова да растады.

– Серіктестіктен нан өнімдері, бақша өнімдері шығады. Оның барлығы дүкенде тұрады. Өрік пен алманың да бірнеше түрі бар. Базар бағасынан әлдеқайда арзан. Күнделікті қолданатын ең қажетті деген азық-түлік те бар. Бұл – халыққа үлкен қолдау, – дейді ол.

Маңдайдан аққан әр тамшы…

Бүгінде жұмысшы мамандыққа деген құрмет жоғары. Әрбір кәсіпорынның артында жұмысшының маңдай тері мен ақ-адал еңбегі жатыр. Біз шаруашылықтың алдыңғы қатарлы №4 өндірістік бригадасына ат басын бұрдық. Жол басшы Балтабай Сәметов «Бұл бригада ғана емес, шаруашылықтың әрбір жұмысшысының еңбегі ерен. Жоғары дәрежелі көрсеткішіміздің әрбірі осы кісілердің еңбегінің арқасы» деді.

Дәліз жолды қақ жарып, ауылдан шыққан күйі қарсы беттегі алқапқа өттік. Талдың астындағы қою көлеңке аптап ыстықтың бетін қайтарып тұр. Тал түс болғандықтан жұмысшылардың демалып жатқан сәті екен. Журналистер келді дегеннен басшысынан бастап, барлығы тәтті ұйқысын қиып, өздерін және өздерінің жұмысын таныстыруға кірісіп кетті.

Данияр Кетебайұлы он жылдан бері осы шаруашылықта өндірістік бригаданы басқарып келеді. Алқаптың ой-шұқырын көзі танып, біраз тәжірибе де жинақтап қалған.

– Осы уақыт ішінде шаруашылықпен бірге дамып келеміз. Биыл біздің бригадада 590 гектар күріш егіп жатырмыз. Оның барлығы лидер тұқымы. Өткен жылдары басқа тұқымдардан да көрдік, ал лидер өзін дәлелдеді. Біздің табиғатқа төзімді, ыстыққа шыдамды. Сол себепті биыл осы тұқымға тоқтадық. Өндірістік бригадада 38 жұмысшы бар. Биылға 100 гектар жаңа жоңышқа, 250 гектар ескі жоңышқа бар. Күріштің шығымы жаман емес. Суды бригадалар арасында кезектесіп ішу әдісімен үнемдеп жатырмыз. Қашыртқыдан су алып, қайта пайдаланған да сәттеріміз бар, – дейді  Данияр Нұрмағамбетов.

Өзі жас та болса, мол тәжірибе жинаған агроном Қолдасын Қазизулла да күріштің биылғы шығымы жақсы екенін жеткізді. Оның айтуынша, дақылдар ауру-сырқаудан дін аман.

– Біз биыл 590 гектар күрішке қосымша 75 гектар жерге бидай ектік. Күрішіміз ауру-сырқаудан аман. Уақытылы дәрумендерін алып тұр. Қажетті дәрі-дәрмекті бердік. Отаққа қарсы да қамын жасадық. Жылдағыдан шүкір. Күріштің көгі жақсы. «Балапанды күзде санайды» дейді. Нәтижесін күзде көреміз, – дейді ол.

Дақылды өзінің туған перзентіндей бағалайтын күрішші Абылай Кенжәлиев қандай жетістіктің де тең маңдай тердің күшімен келетінін айтады. Жерді айдап, егінге дайындағаннан бастап күзгі жинауға дейінгі аралықта Жер-Анадан несібесін теріп, ауа райының қолайсыздығына қалмай қамбаға түсіруін тілейді.

– Биыл өзімнің қарауымда 60 гектар лидер күріші бар. Күрішші үшін дақыл – өзіңнің мәпелеп өсірген балаңдай. Бейнеті сол: көктемде мұздай су кешіп жүресің, теріңді төгесің. Маңдайыңның тері осы жерге тамады. Сол еңбектің нәтижесін күзде көреміз. Он бір жыл күріш егіп келемін. Чемпион болып көрдім. Ол нәтижеге жету үшін еңбек, тек қана еңбек керек. Күріш егу жалқаулықты көтермейді. Суын дұрыс тарту керек. Дақылмен адам сияқты сөйлесіп, оған не керек екенін білуің керек, – дейді еңбекші.

 «Өзімізге қажеттіні өзіміз өндіреміз»

Осы ұранмен мұнда бетон өнімдері де шығарылады. Серіктестік қызметкері Балтабай Саметов жол бастап, тіршілігі қызу жүріп жатқан цехқа әкелді. Мұнда тұрмысқа қажетті кәріз құдығынан бастап, арық науасы, бетон қабырғалар өндіріледі. 2017 жылы құрылған құрылыс бригадасында 10 адам жұмыс істейді.

– Күнделікті қабырғалық бетондардың екеуін құямыз. Әрбірі алты метрлік арық науаларынан күніге үшеуін құямыз. Үлкен науалар да бар. Кәріз құдықтары мен оның қақпақтарын және бетон қадалар құямыз. Шаруашылық қорасына пайдалануға бетон қаданың тиімділігі жоғары. Ағаш қадалар өртеніп кетеді, мал сындырады. Ал бұл сенімді. Өзімізді қамтамасыз етеміз. Ауыл халқы алып жатыр. Диірменнің қабырғасын да өзіміздің өніммен қоршадық. Науаның үш түрі бар. Жыл сайын ауылдың ішіне қойып келе жатырмыз. Көктемнен қысқа дейін құямыз, қыстай орналастырып шығамыз, – дейді құрылыс шебері Мұрат Ешниязов.

Ауыл ішіндегі арықты бетон науамен қоршап, сәнін келтіріп тұр. Жыл сайын науалы арықтардың қатары артып келеді. Бұл бір жағынан аяқсуды үнемдеуге үлкен сеп болса, екінші жағынан ауыл көшелерінің жинақы көрініп тұруына мүмкіндік береді. Айтпақшы, шебердің айтуынша, жыл-он екі ай тоқтаусыз жұмыс жүреді. Шаруашылық қызметкерлерге осындай мүмкіндік берген.

Халыққа қолайлы бастама

Серіктестік төрағасы Орынбасар Өтепұлы қолға алған жаңа бастамасы туралы айтты. Халықтың әлеуметтік-экономикалық хал-ахуалын арттыруға барынша қолдау көрсетілуде.

– Жақында халыққа он қойдан таратып беретін бастаманы қолға алдық. Яғни, ынталы азаматтарға он қойды актілеп өткіземіз. Алғашқы жылы біз одан төл сұрамаймыз. Ал екінші жылдан бастап жылына жарты төлін бізге өткізеді. Яғни, бес қозы өткізеді. Үшінші жыл да солай. Ал төртінші жылы бізге он қойды қайтарады. Есесіне, өзіне қой жинап алады. Қазір бұл бастаманы түсінген бірнеше отбасына он қойды өткіздік. Алдағы уақытта осылайша халық та малды болса деген арманым бар, – деді төраға бізбен әңгімесінде.

Осы бастаманың мүмкіндігін пайдаланып отырған жандардың бірі – Қамбар Төребекова.

– Бұл – жақсы мүмкіндік. Мал басын көбейтіп алуға жақсы. Әдепкі төлін өзіміз пайдаланамыз. Бір жылдан соң ол да төлдей бастайды. Тиімділігі зор. Мүмкіндікті пайдалануға кеңес беремін, – дейді Қамбар Жұмабайқызы.

Дүр Оңғардың алмасы – апорттардың жалғасы

Дүр Оңғарда екі бірдей алма бағы бар. Бірі елдің ішінде орналасса, екіншісі егістік алқапқа жақын. Бақты күтіп-баптау ерлі зайыпты Молшы Ералиев пен Тынышкүл Каукеноваға жүктелген. Жеміс ағаштарын күтіп-баптаумен қатар, кей жерлерді насос құрылғылары арқылы суарады.

– Мұнда алманың бес түрі бар. Алмұрттың екі түрі бар. Өріктің де 2-3 түрі өсіп тұр. Одан бөлек, шабдалы бар. Күзде жинап, халыққа жалақысына таратамыз, дүкенге апарамыз. Былтыр және алдыңғы жылы алманың келісін 200-250 теңгеден бердік. Өздері қалаған көлеміне тапсырыс береді. Бірі 100, бірі 50 келі алады. Жылдан-жылға алма көбейіп келеді. Дәрі-дәрмегін, дәруменін береміз. Гүлдеу кезеңінде тіпті керемет болады, – дейді бақша бригадирі Әділбек Алтынбаев.

Алма бағы кәдімгі ну орманға айналған. Жапырақтар арасынан сығалап, сары алмалар көрініп тұр. «Қазір түйнек шағындау. Ертең үлкейген соң ағаш көтере алмай, майысып тұрады» дейді бригадир.

«Бақшаның аумағын үлкейтіп жатырмыз»

Азық-түліктің бағасы көтерілген сайын көкөністің де құны жоғарылай түседі. Бір қызығы, биыл қат болған өнім келер жылы шамадан тыс артып кетеді. Ондайда өнім өндірушілер өткен жылды ғана сабаққа алып, табысын арттыруды көздейтіні бар. Бірақ мұндай ұстаным дүроңғарлық ағайынға жат. Олар көп жылдан бері бақша өнімдерін қолға алған. Шаруашылықтың ұстанымында елге қажеттіні өзіміз егеміз деген ұғым бар. Содан болса керек, биыл картоп алқабының өзі 5 гектарға жеткен.

– Бес-алты жылдан бері бақша бригадирімін. Қазір еңбекші адамға жағдай жасауға талпынамыз. Бес гектар жерге картоптың өзін арнайы техникамен ектік. Екі гектар жерде қияр-қызанақ, сәбіз, қауын-қарбыз ектік. Бас-аяғы 10 гектар жерде бақша дақылдары бар. Он шақты адам жұмыс істейді. Күнделікті таңертеңнен кешке дейін жұмыс істейміз. Бақшаның аумағын жыл сайын үлкейтіп келе жатырмыз. Әдепкіде тәжірибе жинап, аздап еккенбіз. Келешекте суды үнемдеп, тамшылатып суарғымыз келеді, – дейді бақша бригадирі Әділбек Алтынбаев.

Жаңа технологияға басымдық берген ұжымда техникамен егілген картопты күзде техникамен жинайды. Оны қаптап, тасуға ғана адам күші қажет. Күріш жиналып болған соң бақшаны жинауға шаруашылықтағы басқа адамдар қосымша күш ретінде көмекке келеді.

– Жаңа технологияны меңгеруге тәжірибе керек. Ал тәжірибе уақытпен келеді. Біз қазір әжептәуір тәжірибе жинап қалдық. Биыл бақша егетін аумақты да арнайы техникамен тегістедік. Ол судың ана шеттен мына шетке келемін дегенше бір деңгейде болуына сеп. Өнім біркелкі су ішеді, – дейді бригадир.

Өнім пісе салысымен халыққа тапсырыс бойынша қияры мен қызанағын, қауын-қарбызын жеткізіп беру қызметі де іске қосылады.

– Орталық қырмандағы қоймаға қоямыз. Күздігүні қияр басқан кезде 100 келіге дейін тапсырыс береді. Оны да жеткізіп береміз. Биыл кеш еккенімізбен өнім мол болады деп отырмыз, – дейді Ә.Алтынбаев.

Тәулігіне 30 тонна күріш шығарады

Шаруашылықтың диірменінде қазіргі сәтте 4 адам жұмыс істеуде. Тәулігіне 30 тонна күріш ақтап, оны сатуға жүк көліктеріне тиеп жібереді. Біз барғанда екінші ауыр жүк көлігін жөнелтіп жатыр екен. Басшы Әсембек Кенеев жұмысшыларға барлық жағдай жасалғанын айтты. Диірменнің жаңа ғимаратында тіпті жұмысшылардың жуынып-шайынып, киім ауыстыруына да мүмкіндік бар.

– Бізде барлығы жаңа технологиямен жасалады. Бұрынғыдай иыққа қап іліп, бүйрек пен белге салмақ салмайды. Барлығын техника әпереді. Айлық жалақы уақытылы. Тұрмысымызға жетеді. Ертең өнім жинау кезеңінде жұмыс күшейгенде қосымша күш қажет болады. Ондайда барлығымыз жұмылып, өнімді өндіріп, жөнелтуге бар күш-жігерімізді саламыз, – дейді Әсембек Жақсылықұлы.

Елді мекенде адамның сапалы өмір сүруіне барлық жағдай жасалған. Бұл істе жасыратыны жоқ, шаруашылықтың үлесі қомақты. Орынбасар Өтепұлы елдегі жетістіктермен таныстыра келе өзінің әлі де көп жобасы бар екенін айтты.

– Менің алға қойған мақсатымда бірінші кезекте халықтың жағдайын жасау бар. Ел азаматының баспанасыз жүргені жарамайды. Жақында тұрмысы төмен екі отбасын баспанамен қамтамасыз еттік. Тағы бір кісіге үй сатып алып бердік. Бибігүл Әбішева апайымыз – біздің саланың ардагері. Ол кезінде әйел басымен техника айдап, темір тұлпардың тілін тапқан. Үйі көнерген екен, ол кісіге де үй салып бердік. Бізде мұндай мәселелер бірінші кезекте тұрады және ол дереу шешімін табуы тиіс, – деді Орынбасар Төлепов.

«Елге болсын» деген азаматтар көбейсін деп тіледік. Халыққа қорған болар басшысы бар ауылдың қашан да маңдайы ашық болары сөзсіз.

Дәулет ҚЫРДАН,
Фото автордікі.